Όταν το παιδί φεύγει απ’ το σπίτι

Η ενηλικίωση των παιδιών φέρνει ανάμεικτα συναισθήματα τόσο για τα ίδια όσο και για τους γονείς τους, κυρίως όταν συνεπάγεται και με αλλαγή στέγης, είτε για σπουδές, είτε για το στρατό, είτε γιατί επέλεξαν να σταθούν στις δικές τους δυνάμεις και να μείνουν μόνα ή να συγκατοικήσουν με άλλους συνομήλικους.

Η νέα αυτή πραγματικότητα πολλές φορές τρομάζει τους γονείς και την βιώνουν ιδιαίτερα φορτισμένα ψυχολογικά αρκετό καιρό πριν τελικά συμβεί. Επί της ουσίας είναι μία τεράστια αλλαγή για την ροή της οικογενειακής κατάστασης και λειτουργίας, αφού μέχρι πρότινος το 'σπίτι' απαρτιζόταν από έναν συγκεκριμένο αριθμό μελών που τώρα καλείται να αλλάξει.

Οι ερευνητές έχουν αποκαλέσει την νέα αυτή πραγματικότητα και τα συναισθήματα που την χαραχτηρίζουν ως "σύνδρομο της άδειας φωλιάς". Το σύνδρομο αυτό περιλαμβάνει αισθήματα απώλειας, απογοήτευση, έλλειψη στόχων για τη ζωή, θλίψη και δυσφορία, συχνά κρίση ταυτότητας και κάποιες φορές εάν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα οδηγεί τον γονέα και σε κατάθλιψη.

Επηρεάζει και τους δύο γονείς αλλά περισσότερο τη μητέρα η οποία βιώνει το "πένθος" από την απόσταση και την διαφορετική πλέον καθημερινότητα με το παιδί. Δυσκολεύεται να μείνει ξαφνικά στο σπίτι χωρίς το παιδί το οποίο και φρόντιζε, ή μπορεί και να επηρεάζεται από το γεγονός ότι της λείπει πλέον η συντροφικότητα του παιδιού.

Σημαντικό ρόλο στα αρνητικά αυτά συναισθήματα παίζουν ασφαλώς και οι ανησυχίες όσο αφορά στην ασφάλεια του παιδιού και το κατά πόσο θα είναι σε θέση να φέρει εις πέρας μόνο του τις υποχρεώσεις του. 

Ο αριθμός των παιδιών και το κατά πόσο ο γονέας έχει ταυτιστεί με τον ρόλο του αυτό και έχει επενδύσει σε αυτόν, δυσκολεύουν ή διευκολύνουν τα συναισθήματα που βιώνει μετέπειτα. Για παράδειγμα, μία μητέρα η οποία έχει αφοσιωθεί σχεδον αποκλειστικά στην ανατροφή του παιδιού της και έχει παραμερήσει οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που την ευχαριστεί, έχει περισσότερες πιθανότητες να δυσκολευτεί και να εγκλιματιστεί στη νέα κατάσταση. Επιπλέον, εάν υπάρχουν και άλλα παιδιά στην οικογένεια, λειτουργεύν υποστηρικτικά έως ότου έρθει η στιγμή που και εκείνα με τη σειρά τους θα πάρουν τον δικό τους δρόμο, ενώ περισσότερες δυσκολίες υπάρχουν επίσης όταν η σχέση του ζευγαριού δεν είναι καλή ή είναι ανύπαρκτη και δεν υπάρχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον να υποστηρίξει τον γονέα.

Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο, όσο πιο γρήγορα και σωστά προετοιμαστεί ο γονέας για αυτή τη στιγμή, τόσο πιο ανώδυνο θα είναι για εκείνον και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Θα χρειαστεί να βρεθούν εναλλακτικοί τρόποι συσχέτισης με το παιδί καθώς  και νέα ενδιαφέροντα πέραν του γονεϊκού ρόλου, έτσι ώστε να λιγοστέψουν τα συμπτώματα θλίψης και ανίας από την έλλειψη προσωπικών ενδιαφέροντων και περισσότερου ελεύθερου χρόνου που πιθανόν να επέλθει. Εξάλλου πλέον η επικοινωνία με το παιδί που βρίσκεται μακρυά, είναι πολύ εύκολη και ποικιλόμορφη και δεν περιορίζεται μόνο στην τηλεφωνική.
Πέρα από αυτό όμως, είναι μία καλή ευκαιρία για το ζευγάρι που μένει 'πίσω'  να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του, ή για τον μονογονέα να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην προσωπική του ζωή, να κάνει πράγματα που πριν δεν μπορούσε, και να αφιερωθεί σε φίλους, συγγενείς, παρέες, εξόδους και στόχους.

Οι έρευνες εξάλλου δείχνουν πως πέρα από τον πόνο που προκαλεί η απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι, οι γονείς κατακλύζονται από συναισθήματα περηφάνιας για τα πρώτα ενήλικα βήματα του παιδιού τους, καθώς και το ότι σε σημαντικό βαθμό εξομαλύνονται οι σχέσεις γονέων-παιδιού με την απόσταση.

Όσο περισσότερο ο γονέας ασχολείται με θέματα δικά του, τόσο καλύτερα θα λειτουργεί η σχέση του με το παιδί. Ασφαλώς και η τηλεφωνική επικοινωνία ιδιαίτερα το πρώτο διάστημα θα είναι αρκετά συχνή, αλλά προσπαθούμε να έχουμε κατά νου ότι το παιδί μας βρίσκεται σε ένα νέο περιβάλλον ανάμεσα σε νέους ανθρώπους και καλό θα ήταν να μην το ενοχλούμε συχνά. Μία συμφωνία σχετικά με τον τρόπο και τις ώρες που θα επικοινωνείτε μαζί του θα ήταν πολύ βοηθητική. Με αυτό τον τρόπο οριοθετείται η σχέση και λειτουργεί σταδιακά πιο αρμονικά. Δεν θα είναι καλό για την ψυχολογία του παιδιού να φορτώνεται με τις ανησυχίες και ανασφάλειές μας που σε αυτή την φάση τείνουν να γίνονται και υπερβολικές. Εξάλλου έχει και το ίδιο να διαχειριστεί δικά του άγχη από τη νέα του πραγματικότητα επομένως αυτό που πιθανότατα να έχει περισσότερη ανάγκη θα είναι, όταν το ζητάει, συμβουλές και οδηγίες που θα το κάνει να αισθάνεται ασφάλεια και αυτοπεποίθηση για τα δικά του βήματα. Θέλουμε ανεξάρτητα παιδιά που θα στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις και θα σηκώνουν το φορτίο από τα λάθη και τις ευθύνες τους.

Από την άλλη, θα πρέπει και εμείς να είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματά μας, να προσπαθούμε να αποδεχτούμε την κατάσταση ως έχει και να κάνουμε κινήσεις οφέλιμες προς εμάς. Δεν ξεχνάμε ότι διανύουμε μία περίοδο πολλών αλλαγών και συναισθηματικών αναταραχών, που κάποιες φορές, παρόλη την προσπάθεια που καταβάλλουμε δεν ξεπερνιέται ο πόνος και η στασιμότητά μας. Αν λοιπόν θεωρήσουμε πως τα αρνητικά συναισθήματα μας κατακλύουν και μας καθιστούν ανύμπορους να σταθούμε στην καθημερινότητά μας και να ανταπεξέλθουμε σε αυτήν, τότε καλό θα ήταν να  ζητήσουμε βοήθεια από κάποιον ειδικό.

                                                                                                                   Μαρία Κωνσταντινοπούλου

Πώς μεγαλώνουμε υπεύθυνα παιδιά

Πολλοί γονείς χρησιμοποιούν τη μέθοδο αμοιβής-τιμωρίας στα παιδιά τους. Το πιθανότερο είναι πως οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε οι ίδιοι μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα πειθαρχίας. Η μέθοδος αυτή έχει πολλά μειονεκτήματα, και αποτελεί ίσως την βασική αιτία γιατί τα παιδιά μας τελικά δεν μας ακούν και δεν μεγαλώνουν με υπευθυνότητα.
Με το να τιμωρούμε το παιδί όταν δεν υπακούει και να το ανταμοίβουμε όταν συμμορφώνεται, γινόμαστε εμείς επί της ουσίας οι βασικοί υπεύθυνοι της συμπεριφοράς του, δυσκολεύοντας τη λήψη των δικών του αποφασεων. Ενισχύουμε την ''καλή'' συμπεριφορά όταν είναι παρόν κάποιος ενήλικας, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά αυτή να μην γενικεύεται και σε άλλα πλαίσια, καθώς επίσης χωρίς να το καταλαβαίνουμε προκαλούμε οι ίδιοι την αντίδραση του παιδιού, επιμένοντας στο να υπακούσει στους κανόνες μας.
     Αντίθετα από τα παραπάνω, μπορούμε να θέσουμε σε εφαρμογή το σύστημα των Συνεπειών.  Πρόκειται για μία μέθοδο με πολλά θετικά στοιχεία και με ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα. Το παιδί μαθαίνει να είναι υπεύθυνο για τις πράξεις του και όχι ο γονέας. Υπάρχουν οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες.

Παράδειγμα φυσικών συνεπειών

Το παιδί επιμένει να μην θέλει να φορέσει μπότες παρόλο που βρέχει. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας κίνησης θα είναι να βραχούν τα πόδια του.
Το παιδί επιμένει να μην θέλει να φάει πρωινό πριν φύγει για το σχολείο. Το αποτέλεσμα θα είναι να πεινάσει στο σχολείο.
Τίποτα από τα παραπάνω επί της ουσίας δεν θέτουν σε κίνδυνο το παιδί, γι'αυτό και επιτρέπουμε να πάρει μόνο του την απόφαση. Στις περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος για το παιδί, θέτουμε σε εφαρμογή τις  λογικές συνέπειες οι οποίες θα πρέπει να είναι άμεσες, λογικές και να έχουν σχέση με τη συμπεριφορά του παιδιού. Σε αυτή την περίπτωση, η στάση του γονιού είναι φιλική καθώς και ο τόνος της φωνής του.

Παράδειγμα τιμωρίας \ λογικής συνέπειας

1. ΤΙΜΩΡΙΑ
Μαμά: '' Μαρία μιλάω στο τηλέφωνο. Σβήσε την τηλεόραση γιατί δεν ακούω τίποτα!''

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Μαμά: ''Μαρία επειδή μιλάω στο τηλέφωνο και δεν ακούω, χαμήλωσε την τηλεόραση ή βγες έξω  λίγο να παίξεις. Αποφάσισε τι από τα δύο θες''.
Πρέπει πάντα να δίνουμε στο παιδί επιλογές να διαλέξει, αλλά ταυτόχρονα να σεβόμαστε την προσωπικότητα του παιδιού. Γιατί το πιο πάνω παράδειγμα, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε τιμωρία εάν δεν δώσουμε βάση στην στάση μας και στον τόνο της φωνής μας :
Μαμά: ''Μιλάω στο τηλέφωνο και δεν ακούω, χαμήλωσέ την ή βγες έξω!''

2. ΤΙΜΩΡΙΑ
Μαμά: (θυμωμένα) ''100 φορές σου έχω πει να βάζεις τα άπλυτά σου στο καλάθι!! Για το λόγο αυτό δεν έχει παγωτό το απόγευμα!''

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Oι συνέπειες θα πρέπει να έχουν σχέση με την προβληματική συμπεριφορά:
Μαμά: ''Σήμερα θα βάλω πληντύριο. Δεν θα μπορέσω να πλύνω τα ρούχα σου εφόσον δεν είναι στο καλάθι. Γι'αυτό θα φοράς τα ίδια ρούχα και αύριο αν αποφασίσεις να μην τα βάλεις στο καλάθι''.

3. ΤΙΜΩΡΙΑ
 Μαμά: ''Άργησες για άλλη μια φορά να επιστρέψεις. Η ώρα έχει πάει 11! Μην περιμένεις να βγεις το επόμενο Σάββατο! Ξέχνα και τον υπολογιστή για μια βδομάδα!''

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
Αφορά στην τωρινή συμπεριφορά του παιδιού και όχι για ό,τι συνέβη στο παρελθόν. Επίσης θα πρέπει η συνέπεια να έχει σχέση με το γεγονός  και όχι με κάτι που δεν είναι σχετικό με αυτό (υπολογιστής).
Όταν λοιπόν έρθει πάλι η μέρα που το παιδί θα θελήσει να ξαναβγεί:
''Λυπάμαι αλλά επειδή δεν φαίνεται να είσαι υπεύθυνος για την ώρα που επιστρέφεις, μπορείς να το προσπαθήσεις την επόμενη βδομάδα πάλι''.

4. ΤΙΜΩΡΙΑ
Τα δύο αδέρφια την ώρα του φαγητού παίζουν στο τραπέζι και ενοχλούν τους υπόλοιπους.
''Σταματήστε τώρα ή πάτε για ύπνο αμέσως''

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
''Μπορείτε να ηρεμήσετε, ή να πάτε μέσα και να επιστρέψετε όταν θα είστε έτοιμοι για φαγητό''.


Με την μέθοδο αυτή των συνεπειών, μαθαίνουμε στα παιδιά να αποφασίζουν υπεύθυνα και όχι να υποτάσσονται. Επιλέγοντας, παίρνουν ταυτόχρονα και την ευθύνη των επιλογών αυτών και μέσα από τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα της εκλογής τους, τελικά μαθαίνουν.

                                                                                                              
                                                                                                                 Μαρία Κωνσταντινοπούλου

Προετοιμάζοντας το παιδί για τον θάνατο ενός γονέα

Το βασικό είναι να γνωρίζουμε πως τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας πενθούν και θρηνούν. Σίγουρα όχι με τον τρόπο που το εξωτερικεύουν οι ενήλικες, αλλά με έναν δικό τους τρόπο, που πολλές φορές μας κάνει να θεωρούμε πως δεν θρηνούν ουσιαστικά και γιαυτό συχνά δεν δίνουμε την απαιτούμενη βαρύτητα. Για παράδειγμα, τη μία στιγμή μπορεί να κλαίνε με πολύ πόνο, ενώ μετά από λίγο να φαίνονται σαν να μην αισθάνονται τίποτα αρνητικό. Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως τα παιδιά εκφράζονται κατεξοχήν μέσα από τα παιχνίδια τους, καθώς επίσης συγκεντρώνονται για πολύ λιγότερο σε μία κατάσταση από ότι οι ενήλικες. Γιαυτό και έχουν αυτές τις εναλλαγές στην διάθεσή τους πολύ συχνά (κλαινε, θρηνούν-παίζουν, γελάνε).
Είναι πολύ σημαντικό να τους γίνει σαφές ότι η αρρώστια του γονέα δεν είναι δική τους ευθύνη. Τα παιδιά συχνά θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για ό,τι κακό συμβαίνει στον γονιό τους. Καλό θα είναι να μιλήσετε στο παιδί για την συγκεκριμένη αρρώστια με τρόπο που να μπορεί να αντιληφθεί και χωρίς πολλές πληροφορίες και λεπτομέρειες που θα το φορτώσει και δεν θα είναι σε θέση να διαχειριστεί. Να εξηγήσετε λεπτομερώς γιατί εσείς πιθανότατα λείπετε τόσο πολύ (επισκέψεις στο νοσοκομείο κλπ), γιατί μεγαλώνει με κάποιον άλλον (γιαγιά-παππού κλπ), και να το διαβεβαιώσετε πως σε κάποιο διάστημα θα επιστρέψετε και θα μείνετε πάλι μαζί.
Καλό θα είναι να το προετοιμάζετε για την μελλοντική εξέλιξη της μαμάς ή του μπαμπά ή τον τυχόν θάνατο του/της, με απλά λόγια που να μπορεί να κατανοήσει. Στην ηλικία αυτή τα παιδιά θεωρούν πως ο θάνατος δεν είναι μόνιμος. Οπότε θα πρέπει να μην πέσουμε στην παγίδα να δώσουμε ψεύτικες ελπίδες στο παιδί ή να το μπερδεύουμε με λόγια τύπου: Η μαμά θα κοιμηθεί, ή θα πάει στον ουρανό κλπ.
Εάν και ο άρρωστος γονέας το επιθυμεί, καλό θα είναι να τον επισκεφτεί το παιδί στο νοσοκομείο. Κάτι τέτοιο βοηθάει σε ένα βαθμό να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης. Τέλος, δεν ξεχνάμε πως όταν γίνονται ερωτήσεις, όσο έτοιμοι και αν δεν νιώθουμε, θα πρέπει να απαντάμε όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρα και ειλικρινά μπορούμε στο παιδί. 

                                                                                                                  Μαρία Κωνσταντινοπούλου

Βοηθώντας τα παιδιά να αναγνωρίζουν, να διαχειρίζονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους

Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα συναισθηματά τους, να τα κατανοούν και να τα διαχειρίζονται με εποικοδομητικό τρόπο. Τόσο οι γονείς όσο και το σχολειο είναι οι βασικοί παράγοντες που μπορούν να κατευθύνουν τα παιδιά προς αυτό τον δρόμο.
     
Στο σχολείο όπου εργάζομαι (Εκπαιδευτήρια Σύγχρονη Παιδεία στον Καρέα), μαζί με τη δασκάλα της τάξης, κ. Γεωργία Τσιρούνη, οργανώσαμε με τη μορφή παιχνιδιού το ''Γραμματοκιβώτιο των Συναισθημάτων''. Κατασκευάσαμε όλοι μαζί το 'κουτί', και αφού προηγήθηκε συζήτηση γύρω από τα συναισθήματα, τα παιδιά ζωγράφισαν ένα πρόσωπο που απεικόνιζε ένα συναίσθημα. 
Τα παιδιά έγραφαν ανώνυμα κάθε φορά σε ένα χαρτί μία κατάσταση η οποία τους προκαλεί φόβο, ζήλια,κλπ. ανάλογα με ποιο συναίσθημα δουλεύαμε κάθε φορά. Κατόπιν το 'έριχναν' στο γραμματοκιβώτιο. Λίγες μέρες μετά, τα παιδιά έβγαζαν από το γραμματικιβώτιο τυχαία ένα χαρτί και το διάβαζαν δυνατά. Ακολουθούσε συζήτηση για το κάθε συναίσθημα, για το πώς μπορεί να αισθάνθηκε το συγκεκριμένο παιδί από την κατάσταση, άλλες καταστάσεις που φέρνουν παρόμοιο συναίσθημα και τρόπους διαχείρισης. Ήταν ένα εξαιρετικό παιχνίδι το οποίο έφερνε σε επαφή τα παιδιά κάθε φορά με ένα διαφορετικό συναίσθημα, έβλεπαν πως και πολλοί άλλοι βιώνουν πανομοιότυπες καταστάσεις, καθώς επίσης διεξόδους για το πώς μπορούν να 'ξεφεύγουν' από τις αρνητικές συνέπειες μιας κατάστασης που τους προκαλεί δυσκολία. 

Παρακάτω είναι φωτογραφίες από το Γραμματοκιβώτιό μας:

 

                                                                                                                Μαρία Κωνσταντινοπούλου